Phỏng Vấn nhà văn Sâm Thương

- Thưa chú, lúc ở Huế chú có biết Trịnh Công Sơn là nhạc sĩ không?

Biết chứ, hồi đó Sơn đã nổi tiếng rồi. Năm 1958 Sơn đã nổi tiếng với bài Ướt Mi. Lúc đó nhà xuất bản An Phú trả tiền bản quyền cho bài nhạc đó là 5 cây vàng, đó là một số tiền rất lớn lúc bấy giờ. Bài hát rất được giới trẻ thời đó yêu thích, trong đó có tôi.

- Vậy Ướt Mi là bài hát đầu tiên của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn?

Thật ra trước đó Sơn đã có những bài như Sương Đêm hay Sương Thu gì đó, lâu rồi tôi không nhớ… Chỉ biết rằng trước đó Sơn có viết những bài khác nữa nhưng chắc là chưa hài lòng hay sao đó mà Sơn chưa giới thiệu.

- Theo chú thì điều gì trong bài Ướt Mi khiến mọi người yêu thích?

Những năm 58, 60 đất nước bị chia cắt, chúng tôi lúc đó là những thanh niên 16, 17 tuổi. Cũng có những người thấy ra được dấu hiệu ngầm của chiến tranh. Nhưng hầu hết đều tưởng như rằng vẫn có một cuộc sống hoà bình, ít nhất là trong đô thị. Và không khí trầm mặc, bình yên của Huế làm cho tâm hồn thanh niên Huế nói riêng và thanh niên thời đó cảm thấy lãng mạn và có nhu cầu tình cảm đặc biệt. Đó là lý do để Ướt Mi được yêu thích, một bài hát rất lãng mạn với ca từ đẹp.

- Cháu nghĩ rằng giới trẻ bây giờ không cảm thấy Ướt Mi là hay nữa…

Điều này cũng bình thường thôi. Vì mỗi thời, mỗi xã hội và bản thân mỗi người có những nhu cầu tình cảm khác nhau và cách thể hiện khác nhau. Giới trẻ bây giờ không chỉ tiếp cận với văn hóa trong nước mà họ còn đồng hành với thế giới, họ có nhiều cơ hội lựa chọn hơn. Còn ngày đó nhịp sống chậm hơn và bị giới hạn nhiều hơn.

- Vậy phải chăng đến thời điểm này nhạc Trịnh không thích hợp với giới trẻ nữa?

Không phải vậy, tôi muốn nói là mỗi thời có nhu cầu khác nhau nhưng những gì có thể đọng lại ở tâm hồn con người thì không khác biệt lắm. Trong các tác phẩm của Sơn luôn có tính tư tưởng. Mỗi tác phẩm của Sơn luôn có những ý nghĩa rất sâu sắc. Tôi không trách, nhưng tôi không cảm nhận được một số tác phẩm âm nhạc hiện nay vì nó không truyền tải được thông điệp gì, rất vô bổ. Cái này tôi nghĩ là do khiếm khuyết của giáo dục. Chúng ta đã giáo dục ra một công chúng dễ dãi và hời hợt với nghệ thuật. Nhưng trách nhiệm của người nghệ sĩ là thể hiện tài năng của mình, mang đến cho xã hội những điều có giá trị và làm rung động công chúng. Âm nhạc của Sơn làm được điều đó.

- Nhạc sĩ Trần Mạnh Tuấn nói rằng “nhạc Trịnh Công Sơn là thứ âm nhạc đặc biệt vì người bác sĩ cũng nghe được, giáo viên cũng nghe được và ngay cả người bán hàng ngoài chợ cũng nghe được”. Theo chú điều này có còn đúng không?

Đúng, vẫn đúng. Bây giờ rõ ràng nhạc của Trịnh Công Sơn rất phổ biến. Chương trình nào về nhạc Trịnh cũng đông người nghe. Mặc dù có những người không thích nhạc Trịnh nhưng điều đó cũng bình thường thôi. Âm nhạc cũng như một món hàng có người thích có người không thích. Nhưng việc nhacSO vẫn đang muốn làm chương trình về Trịnh Công Sơn là bằng chứng cho thấy rằng khán giả vẫn nhớ, vẫn muốn biết nhiều hơn nữa về Trịnh Công Sơn.

- Chú thích ca khúc nào nhất của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ạ?

Tôi thích rất nhiều bài, Một Cõi Đi Về, Sóng Về Đâu… Nhưng ngày trẻ thì tôi thích những Ca Khúc Da Vàng.

- Chú thích Ca Khúc Da Vàng với tư cách là một người trong cuộc hay là người nghe nhạc?

Tôi thích với tư cách là một người anh em sinh viên tranh đấu. Và theo tôi đó là những bản nhạc yêu nước. Điều đó xuất phát từ tình yêu nước của Sơn, mà không chỉ là tiếng nói của riêng Sơn mà Sơn đại diện cho cả thế hệ thanh niên bấy giờ.

- Thưa chú, gần đây có rất nhiều người trẻ hát nhạc Trịnh. Vậy chú có mong muốn hay nhắn nhủ gì với những người trẻ hát nhạc Trịnh và cả những người trẻ nghe nhạc Trịnh không?

Tôi vẫn nghĩ rằng, để hát hay người ca sĩ phải hiểu về người tạo ra tác phẩm, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm, phải cảm và hiểu một cách sâu sắc thì mới có thể truyền tải bài hát hay và làm khán giả rung động được. Dù rằng, có thể người ta đến nghe anh vì anh đẹp hay vì một điều gì đó. Nhưng như thế anh không phải là một ca sĩ thực thụ. Còn người nghe nhạc thì nên mở lòng mình ra, xua đi những vướng bận để tâm hồn thanh thản, đồng điệu và chia sẻ được với người thể hiện. Có như thế ngôn ngữ, thông điệp của tác phẩm mới được truyền tải và cảm nhận trọn vẹn.

“Ai cũng nhận được từ Sơn một tình cảm đầm ấm”

Thưa chú, chú có thể cho biết chú và nhạc sĩ Trịnh Công Sơn làm bạn với nhau từ lúc nào?

Thật sự là tôi cũng không nhớ rõ. Chúng tôi chơi với nhau từ bé. Và sau đó thì có một thời gian xa cách vì chiến tranh, mỗi người một hoàn cảnh. Cho đến khoảng giữa những năm 80 thì chúng tôi lại gần gũi trở lại. Mà nói đúng ra là ngày nào chúng tôi cũng ngồi với nhau nhiều tiếng đồng hồ. Và có một thói quen không tốt là chúng tôi cùng nhâm nhi rượu. (cười)
Thường mỗi buổi sáng tôi đưa Sơn đi ăn sáng, rồi đưa Sơn sang hội âm nhạc. Và tôi thì đi làm việc của tôi. Sau đó khoảng 9, 10 giờ tôi lại sang đón Sơn về nhà Sơn ăn trưa. Khoảng 2 giờ chiều Sơn đi ngủ thì tôi lại quay lại giải quyết công việc. Đến 5, 6 giờ chiều tôi làm việc xong thì chúng tôi lại cùng nhau đi la cà đâu đó. Ngày nào cũng như ngày nào.

- Những năm ấu thơ mà chú quen nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là khoảng bao nhiêu tuổi?

Thực ra những năm đó thì tôi lại không thân với Sơn lắm. Mặc dù có quen, có đi uống café với nhau. Nhưng có lẽ lúc đó tần số chưa gặp nhau hay sao mà chưa thân (cười).
Sau này, chúng tôi rất gần gũi. Có một câu chuyện vui thế này. Một người bạn của tôi ở Mỹ về hỏi Sơn “lâu nay anh có gặp Sâm Thương không?” Sơn trả lời: “ôi! Lâu quá không gặp rồi em”. “Lâu là bao lâu ?” Sơn lại nói: “từ sáng đến giờ chưa thấy đâu”. Đó chỉ là một câu chuyện vui thôi. Nhưng điều đó có nghĩa là chúng tôi gần như ngày nào cũng ở bên nhau cho đến khi Sơn mất.

- Ấn tượng của chú về chú Sơn ngày còn ở Huế?

Dù chưa thân nhưng ngày đó tôi cảm nhận được Sơn là một người tài hoa và yêu nước. Và Sơn lúc nào cũng muốn dùng nghệ thuật để thể hiện lòng yêu nước đó. Tôi biết là lúc đó Sơn hoạt động phong trào thanh niên rất nhiều.

- Vậy chú có thể cho mọi người biết cột mốc nào để hai người trở nên gần gũi với nhau hơn?

Thật ra, bởi vì chúng tôi gần nhau, thân nhau quá thành ra không nhớ là thân từ lúc nào. Đúng ra là chúng tôi thấy cần có nhau. Nếu lúc nào không gặp là Sơn gọi điện. Còn tôi thì thấy cần phải sang gặp Sơn mỗi ngày. Ngày đó, Sơn là nhạc sĩ. Còn tôi làm báo và điện ảnh. Công việc của chúng tôi không giống nhau nhưng có những nét tương đồng. Chúng tôi thường ngồi trao đổi về những quyển sách hay mới đọc và trò chuyện về mọi điều trong nghệ thuật, trong cuộc sống.

- Nói đến Trịnh Công Sơn người ta luôn gắn với rượu, thuốc lá và âm nhạc?
Vậy theo chú điều gì là quan trọng nhất đối với Trịnh Công Sơn trong 3 thứ kể trên?
Tôi thấy đối với Sơn, bạn là quan trọng nhất (cười) Có nhiều người hỏi tôi “Có phải anh hay ai khác là bạn thân nhất của Sơn?” Có một điều thế này, Sơn có rất nhiều bạn và ai cũng thân với Sơn hết. Vì Sơn rất gần gũi và cần bạn, trân trọng bạn. Đừng nghĩ rằng tôi là người thân nhất. Trịnh Công Sơn chơi với rất nhiều bạn và quý rất nhiều người như là Phi Long (nhà báo Huỳnh Phi Long), Lữ Quỳnh, Quang Sáng… Tôi không lạ nếu có ai đó chưa gặp Sơn mà viết về Sơn và nói rằng là bạn thân của Sơn. Vì dù chỉ mới gặp, một hay hai lần thì Sơn cũng rất gần gũi và trân trọng bạn. Tôi đã tiếp xúc với nhiều nhạc sĩ nổi tiếng nhưng người ta không có được cách đối đãi như Sơn. Với Sơn tình bạn luôn quan trọng nhất và thậm chí còn quan trọng hơn cả tình yêu.

- Vậy còn rượu? Rượu có vai trò như thế nào với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn?
Mỗi người có một cá tính riêng. Với Sơn thì lúc trả lời phỏng vấn, viết nhạc Sơn vẫn uống rượu. Và tôi chơi với nhau rất nhiều năm nhưng chưa bao giờ thấy Sơn say. Nếu mệt quá thì Sơn đi ngủ thôi.

- Chú có nghĩ là nghĩ là rượu giúp cho nhạc sĩ thăng hoa hơn trong cảm xúc và nghệ thuật không?

Có thể lắm chứ. Mỗi người có một nhu cầu khác nhau để giúp hưng phấn và làm việc tốt hơn. Nhưng rượu không phải là điều căn bản. Quan trọng nhất vẫn là tài năng. Có một điều ít ai biết là Sơn có tới 3 quả thận. Và tôi thường nói vui chắc nhờ có 3 quả thận mà Sơn mới sống được đến năm 2001 (cười).

- Chú có biết nhiều về tình yêu của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn không?

Vâng tôi biết nhiều nhưng không biết nhiều là bao nhiêu? (cười)

- Chú có thể chia sẻ thêm một chút về những người phụ nữ trong cuộc đời Trịnh Công Sơn? Như cô Diễm? Có phải cô Diễm là mối tình đầu của Trịnh Công Sơn?

Diễm không phải là mối tình đầu của Trịnh Công Sơn. Trước đó Sơn đã có một người bạn khác. Diễm là con của thầy dạy văn tôi. Ngày nhỏ, chúng tôi thường chèo đò đêm trăng rất vui. Hình bóng Diễm mặc áo dài đi ngang qua nhà Sơn đã để lại ấn tượng rất đẹp với Sơn. Tôi không muốn đi sâu vào chuyện tình yêu của Sơn nhưng có nhiều bóng hồng đã đi qua cuộc đời Sơn.

- Vậy để nói là đến một tình yêu thật sự của Trịnh Công Sơn thì phải nói đến ai?

Thực ra, để trả lời được rất là khó. Có những người chỉ gặp một, hai lần nhưng vẫn là tình yêu. Tuy nhiên, có một người ảnh hưởng đến Trịnh Công Sơn rất nhiều đó là Dao Ánh, em gái của Diễm. Lúc chúng tôi ở Huế thì Dao Ánh còn nhỏ và rất ngưỡng mộ Sơn. Phải đến khi vào Sài Gòn học Văn Khoa thì họ mới gặp nhau. Bây giờ Ánh đã có gia đình, sống ở Pháp và chúng tôi vẫn rất thân nhau. Lúc Sơn bệnh Ánh cũng về thăm.

- Người thể hiện nhạc Trịnh thành công nhất theo chú là ca sĩ nào?

Chắc chắn là dư luận cũng nhìn thấy rồi, Khánh Ly là người thể hiện có nhiều yếu tố nổi bật nhất. Và sau đó cũng có nhiều người nhưng mà chừng mực hơn như là Hồng Nhung hay Trần Mạnh Tuấn…

- Làm bạn một thời gian lâu như vậy, chắc chú cũng chịu sự ảnh hưởng của Trịnh Công Sơn?

Mỗi người có một cách sống. Nhưng mà điều tôi quý trọng nhất ở Sơn là sự trân trọng bạn bè. Có lần tôi chở Sơn ra đường bằng xe gắn máy. Tự nhiên Sơn đập vai tôi bảo “Ông kỳ quá à? Người ta chào ông sao ông không chào lại?”. Tôi trả lời “Người ta có chào "ông" đâu mà "ông" chào?" Sơn nói: "Tôi tưởng người ta chào ông chứ?” Còn một chuyện nữa. Nếu có một người bạn nào mất là Sơn gọi điện um lên cho tất cả mọi người mà đôi khi không biết người đó chơi với người mất hay không? Sơn là vậy đó. Tôi nhớ Sơn nói rằng “nếu trong cuộc đời mình gặp người ta thì cũng nên chào một tiếng. Vì lỡ đâu chiều nay mình hoặc người ta đi mất thì làm sao mà gặp lại?” Điều đó làm có tôi rất xúc động và nhớ mãi. Có những người tôi gặp không có tài năng gì, cũng không có gì ghê gớm nhưng không biết trân trọng người khác. Ngược lại Sơn luôn trân trọng mọi người. Cho nên nếu có nhiều người nhận là bạn thân của Trịnh Công Sơn thì tôi vẫn cho là đúng. Vì rằng người đó thì ngưỡng mộ Sơn rồi. Nhưng ngược lại người đó cũng nhận từ Sơn một tình cảm rất đầm ấm. Tôi nghĩ đó là nhân cách lớn nhất của Sơn.

- Điều cuối cùng mà chú nói với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là gì?

Những ngày Sơn ở bệnh viện tôi luôn ở bên Sơn, túc trực trong bệnh viện. Tôi không nhớ điều cuối cùng chúng tôi nói với nhau là gì? Hoặc có thể nói nhiều. Nhưng thường chúng tôi ngồi với nhau mấy tiếng đồng hồ nhưng im lặng. Tôi chỉ nhớ, trước khi Sơn mất, vào ngày thứ 5 Trần Mạnh Tuấn có mang vào một hợp đồng để phát hành CD gì đó. Tôi có mang vào cho Sơn ký. Và đến chiều thì Sơn hôn mê luôn. Chủ nhật thì Sơn mất.

- Cảm ơn chú về cuộc trò chuyện này và chúc chú sức khỏe!