"Tôi là một nghệ sĩ thuần tuý. Tôi chỉ diễn tả những điều gì tôi mơ ước, nhưng tôi không biết làm cách nào để hoàn thành những mơ ước của tôi"
Trịnh Công Sơn
Trích The New York Times - 1970

Trong lịch sử âm nhạc Việt Nam, không nhạc sĩ nào có thể tạo cho mình, cho thế hệ mình, những cơn lốc nghệ thuật làm lay động đến chiều sâu tâm thức con người ở trong và ngoài kích thước quốc gia như Trịnh Công Sơn. Trong vòng 4-5 năm trở lại đây, tiếng nhạc Trịnh Công Sơn qua giọng hát Khánh Ly đã đi hẳn vào đời sống tâm linh của những người trẻ tuổi bằng niềm đau xót và phẫn nộ xen kẽ trong một hoàn cảnh không mấy thuận lợi vì tình hình quân sự và chính trị.

Tiếng nhạc Trịnh Công Sơn đã gieo rắc nỗi ai oán, giận hờn bàng bạc trong vòm cong âm thanh để trở thành niềm ám ảnh khôn nguôi ở mỗi lương tri hiện hữu. Cái vòm cong đó như một khung trời trong suốt, ở đấy, mọi cảm xúc được thể hiện rõ ràng qua từng nét nhạc chập chờn, khắc khoải với vóc dáng xanh xao, với đêm dài không ngủ, với nguồn vui chợt tắt trên môi, với dòng lệ hoà theo tiếng gào thét âm vọng tự cuối trời máu lửa. Trịnh Công Sơn đã rót vào cuộc sống những giọt cường toan hay mật ngọt? Thân phận con người Việt Nam với 25 năm chinh chiến đè nặng lên quê hương này có phải chăng để chứng minh cho một dân tộc đã trải qua nhiều cay đắng và tủi nhục? Nhưng cuộc chiến hôm nay, với những tan nát có đấy, đâu phải cuộc chiến thuần túy quân sự giữa hai Quốc Gia, nó đương nhiên là cuộc đấu tranh để chọn lựa chế độ trong một quốc gia với sự cổ võ, trợ lực ở cả hai phe Cộng Sản và Tư Bản.

Sự xác nhận một vị trí, một tư thế giữa hoàn cảnh này, phải chăng là nhận thức đứng đắn của con người chân chính? Dưới bóng mặt trời hàng ngày soi tỏ từng khuôn mặt anh em bạn bè đang bị cuốn vào guồng máy nhập cuộc, Trịnh Công Sơn thoát ra, không phải để yên thân, hay đóng vai nhân chứng cho lịch sử mà đích thực, Sơn tìm riêng cho mình lối sống cá biệt với những gì mà xã hội đã quen thuộc. Do đó chiều hướng sáng tạo âm thanh của Trịnh Công Sơn trong hơn 100 ca khúc tuy không cùng chảy chung nguồn cảm hứng, nhưng tất cả đã khởi hành từ một ý thức, ý thức thê thảm của thân phận làm người trong một môi trường khốn khó: chiến tranh. Chiến tranh, chẳng những gây đổ vỡ tang tóc cho quê hương, cũng vì nó, bao nhiêu mơ ước phải tàn lụi và tương lại mịt mù vóc dáng. Ai củng biết vậy, ai cũng nghĩ vậy, chẳng cứ gì Trịnh Công Sơn, nhưng cuộc chiến này, mang một hình thái đặc biệt, ở đấy, con người được quyền lựa chọn chế độ và thái độ trước cuộc sống, do đó, mới cần đến sự góp sức của cá nhan vào tập thể để bảo vệ cuộc sống mình thừa nhận. Sự khước từ nhập cuộc của Trịnh Công Sơn trong âm nhạc, thực ra, cũng chẳng mang lại ảnh hưởng nào tai hại cho cuộc chiến đang diễn ra từng giờ, từng phút trên mảnh đất khốn cùng từ bao năm. Bằng chứng hiển nhiên, không chiến sĩ nào vì các ca khúc Trịnh Công Sơn mà buông súng, từ bỏ vai trò lịch sử của mình. Phải thành thực nhận rằng, các chiến sĩ trẻ rất mến thích Trịnh Công Sơn, vì nhạc của Sơn đã nói lên hộ họ những băn khoăn, tiếc nuối, những đam mê cũng như chán chường của mỗi số phận trong cuộc đời, trước chiến tranh. Nhưng sự ưa thích ở đây, nằm trong vị trí thuần túy nghệ thuật chẳng những không nguy hiểm mà còn giúp ích cho mỗi số phận tự an ủi, vỗ về bằng những âm thanh chất ngất, bằng ngôn ngữ giao hòa nức nở !.. Có một số người cho rằng, nhạc Trịnh Công Sơn là phản bổi xương máu của các chiến sĩ đã hy sinh ngoài mặt trận từ bao lâu, để giữ vững mảnh đất Tự Do này, trong đó có Trịnh Công Sơn, gia đình, cùng bạn bè đang góp mặt. Nhưng cũng có người nghĩ, Việt Nam hiện nay là quốc gia dân chủ, mọi công dân đều có quyền bày tỏ ý kiến của riêng mình trong phạm vi nào đấy, vì nếu không, đâu còn dân chủ? Bởi vậy, sự hiện diện của Trịnh Công Sơn như một thách đố.

Thực ra, vị trí của các ca khúc Trịnh Công Sơn chỉ là cái nút an toàn của chiếc động cơ đang quay với tốc độ khủng khiếp, để tránh một nổ vỡ bất ngờ nào đó có thể xảy ra ngoài dự định.

Trịnh Công Sơn vào đời với vóc dáng độc đáo, với những đắm đuối đến tận cùng của đam mê, hoà trộn cùng niềm đau thương rã cánh của một tâm hồn ngu ngơ, nhìn cuộc đời với lo sợ và chán chường. Chính vì những mâu thuẫn nội tâm phát triển quá mạnh mẽ trong mỗi suy nghĩ, nên tiếng nhạc của Sơn lúc nào cũng choáng váng, ngây ngất trong từng vũng âm thanh run rẩy, nghen ngào để chạy trốn vào tiềm thức của người thưởng ngoạn. Rồi nó nằm chết trong đó với buồn thương lãng đãng. Nó đưa con người dần đi vào cơn mê hoặc. Nó làm cho tâm tư bị vò xé bởi niềm đau không thành tiếng. Nó ray rứt, đứt nối trong mỗi ưu tư về thân phận vật vã trước định mệnh. Nó kéo dài từng cơn mê loạn làm ngất ngư thân xác.

Ca khúc Trịnh Công Sơn, dù ở bản nào cũng vậy, không mang một ý tình cứu rỗi, một ân huệ thiêng liêng, nó có đấy như biểu tượng của oán hờn! Dòng nhạc Trịnh Công Sơn chi làm 3 loại: Ca khúc viết về Chiến tranh, ca khúc viết cho Tình Yêu và ca khúc viết về Thân phận.
.........................

Đây là một bài viết dài của Tạ Tỵ in trong cuốn "Mười gương mặt văn nghệ" mà KMT cũng không còn nhớ rõ là vào năm bao nhiêu (hình như là vào những năm 1972-1974, trước ngày GP). Post lại từ một bản chép tay đã lâu nhìn từ một cuốn sách phô tô không rõ chữ và có một số chỗ thấy không cần thiết nên có nhiều chữ, đoạn KMT không đưa lên được (chỗ nào không rõ thì để dấu lửng).

Trong loại thứ nhất, Trịnh Công Sơn bị ám ảnh bởi chiến tranh, ở đấy, tuổi trẻ không còn là dự tính nữa. Nó hiện diện như loài rong biển, phó mặc cho chiều nước đẩy đưa đến bến bờ nào đó, bay ngàn đời phải chìm đắm giữa lòng đại dương mù mịt. Sơn nghĩ đến sự chết chóc và những cảnh tượng thê thảm đang vì chiến tranh, tiếp diễn mỗi giờ phút trên mảnh đất nghèo này nên Sơn chẳng ngần ngại gì mà tuyên bố với Jean Claude Pomonti: Je ne veux pas faire de différence entre les guerres justes et les autrés (Câu này trích trong bài Trịnh Công Sơn, ca nhân phản chiến tại miền Nam Việt Nam - TCS, chantre de l''antiguerre au VN du Sud). Cũng trong bài Pomonti cho biết Trịnh Công Sơn đã làm nhạc vì một rủi ro trong lúc tập Nhu đạo (1959) phải nằm bệnh trong bốn năm liền. Trịnh Công Sơn sống ẩn dật ở Huế, và cũng từ đó tiếng dân ca lần đầu xâm nhập vào hồn. Sơn cũng chẳng cần giấu diếm rằng mình chịu ảnh hưởng của dân ca cỉa cách ngoại quốc qua các ca khúc của Bob Dylan và Joan Baez. Trịnh Công Sơn bắt đầu sáng tác ru khúc và ca khúc tỉnh cảm với biểu thức mới, rồi lần lần tìm kiếm....

Sự tìm kiếm đưa Trịnh Công Sơn đi dần vào nỗi đau của con người trong cuộc chiến hiện hữu, mà vì lý do thầm kín nào đó, Trịnh Công Sơn đã chôi bỏ không gian mình góp mặt, để thay vì làm cho nó, tại nó, lại đứng riêng biệt mà khóc than, oán hờn gây nên ngộ nhận. Chiến tranh không do sự phản đối của một người, một số người hay nghệ thuật mà có thể chấm dứt một cách ổn thoả bình thường. Nhưng mọi người phải thẳng thắn nhìn vào nó như nhìn vào một sự thực hiển nhiên rõ ràng như đời sống có đấy, còn đấy, nghĩa là phải chấp nhận dù cho sự chấp nhận đi qua một hình thức nào đó, thuận tiện hay bất lợi với mỗi cá nhân đi nữa.

Trịnh Công Sơn đã chấp nhận cuộc chiến này có thật nhưng chấp nhận bằng những âm thanh run rẩy, bằng môi cười gượng gạo, bằng mắt nhìn e ngại, bằng tiếng khóc nghẹn ngào vương vất vây quanh.

Một ngày, một ngày đã qua, ôi một ngày chóng qua. Một chiều, một ngày âm thầm đã ...đã trôi đi không còn gì. Ôi chinh chiến đã mang đi bạn bè, ngựa hồng đã mỏi vó chết trên đồi quê hương, còn có ai không, còn người ôi nhân loại, mặt trời và em thôi! (Xin mặt trời ngủ yên)

Mỗi ngày qua đi là mất, dù nó qua trong sôi nổi hay âm thầm ở tâm sự mỗi người. Cái tuổi trẻ, chúng ta ôm trong vòng tay quấn quít, đang nhìn đời bằng đôi mắt hồn nhiên, đang phác hoạ trong tâm trí muôn vàn mơ ước và những cánh bướm vàng đang đuổi nhau bay lượn giữa vườn đời mới lớn. Nhưng một ngày đã trôi đi, chinh chiến đã lấy mất của mình bao nhiêu bạn bè? Có buồn không? Có tiếc nhớ không? Một tương lai mịt mờ với khuôn mặt chiến tranh làm tan úa mộng mơ, làm con -ngựa-hồng-biểu -tượng-của-tuổi-trẻ đã mỏi vó chết trên đồi quê hương, hay chết giữa hồn mình. Mặt trời, xin mặt trời hãy ngủ yên, ngủ vĩnh viễn trong không gian này để đừng bao giờ tôi phải nhìn thấy nỗi đớn đau đang trải rộng trên quê hương. Và nhân loại, và em, có còn gì nữa không? Có còn gì không? Trong nỗi xót xa sau mùa chinh chiến, có chăng mảnh đất mến yêu này trở lại thưở hồng hoang với hình ảnh Liêu Trai chập chùng hằng đêm mở hội!...

Niềm than van của ca khúc như lời tuyệt vọng và tiếng hát, ôi, tiếng hát đã dìu người nghe vào đến tận cùng ngây ngất. Trong đó, thực và giả như xáo trộn rồi để lại những dư âm nghẹn ngào, lãng đãng. Những ngày qua đi, những ngày còn lại với vết thương in đậm trong hồn người. Hằng ngày, hằng đêm từng cảnh tượng đi qua, đi qua trên khuôn mặt người già, trong tâm trí rối loạn người điên, trong xác chết, trong tiếng bom, tiếng súng vây quanh, với 25 hoả châu thay mặt trời thắp sáng nhân gian. Mẹ Việt Nam đó, quê hương ruộng vườn ta đó, nay còn gì? Chỉ còn màu đất loang đỏ; chỉ còn đàn bò không luống cỏ và ngày dài của quê hương chỉ còn lại đau buồn trong màu da vàng bệnh hoạn. Ca khúc "Ngày dài trên quê hương", nếu xét trên phương diện đấu tranh đúng là ca khúc phản chiến. Nó đã thê thảm hoá cuộc chiến. Nhưng đứng trên bình diện nghệ thuật để phê phán và xác định, thì ca khúc Ngày dài trên quê hương chỉ là sự tỏ bày nỗi ai oán của cá nhân trước súng đạn với lo âu, căm thù và đau đớn thay, cuối cùng lại nhận thức ra mình xa lạ ngay cả với quê hương đồng bào ruột thịt.

Nhưng dù ở trạng thái nào, Trịnh Công Sơn vẫn vì hai chữ Việt nam để phải nói lên những điều cay đắng. Tiếng ru của người mẹ đã tự đáy linh hồn dân tộc cất lên như tiếng khóc rã rời, mệt mỏi vì cảm thấy sự không thuộc về mình, những gì mình muốn, mình nghĩ.

Con ngủ đi, đứa con của mẹ da vàng. Ru con ru đạn nhuộm hồng vết thương. (Ngủ đi con)

Tiếc thay, tiếng ru chỉ là tiếng than thở. Đàn con khi lớn lên vẫn ra chiến trường, để mẹ ê chề, tủi cực. Tiếng ru đã hai lần cất lên, cả hai lần đều bất lực. Chúng đã khôn lớn, tự hành động, tự chọn lựa đường đi dù có làm buồn mẹ !

Hoàn cảnh Việt Nam trong quá khứ và hiện tại, vẫn là sự tiếp nối không ngừng của lịch sử, cũng vì lịch sử mà mẹ Việt Nam, hay một biểu tượng nào đó, được nhạc sĩ dùng để nói về đất nước này cũng chỉ là ý niệm, ý niệm một cách thê thảm rằng, cái Chết hay cái Sống của mỗi số phận, nó ở ngoài quyết định của mỗi người. Đứa con gái da vàng yêu quê hương như yêu thân mình chơt ôm tim, chợt lìa cuộc sống mà đất nước vẫn u mê trong căm thù, oán hận !

Những ca khúc viết về cuộc chiến của Trịnh Công Sơn, đều mang bên trong nó, đời sống riêng. Cái đời sống thứ hai đó, không phải ai cũng thấy, ai cũng biết, khi nghe nhạc Trịnh Công Sơn, nó chính là cái lương tri trước cuộc chiến, ẩn nấp sau ngôn ngữ, qua giọng buồn đứt nối của âm thanh. Cái lương tri đó không được nói thẳng với mọi người, nó chỉ như chiếc bóng chập chờn thoáng hiện, thoáng mất, mà mỗi người sẽ tìm thấy ở lòng mình khi chợt bàng hoàng, thảng thốt, vì có anh em chồng con vừa gục ngã đó đây...

Trịnh Công Sơn đã nói thật những gì ẩn nấp trong đầu, qua ngôn ngữ và âm nhạc, nhưng chính điều nói thực này, hàm chứa thiên vị và phiến diện, nên thay vì vô tư, nó trở thành bất lợi cho một phía mà ở đó, sự có mặt của mỗi người là để bảo vệ, nếu không, cũng đừng làm hại nó vì ngộ nhận hay ích kỷ. Chính vì không nhìn thấy và không đoán biết những gì thuộc về bên kia, nên phần nào Trịnh Công Sơn chủ quan, khi phổ biến ý nghĩ của riêng mình trong vấn đề chung của quốc gia. Tiếng bom có rơi ở xóm làng nào đó, đại bác đêm đêm có vọng về thành phố nữa đi, thì thái độ của con người có ý thức không thể như người phu quét đường dừng chổi đứng nghe được. Cái thái độ dửng dưng chắc chắn không phải điều cần thiết đối với người miền Nam. Khi dùng hình ảnh này, Trịnh Công Sơn muốn nói lên sự bất lực của con người trước những thảm họa tuy không muốn, vẫn phải gánh chịu cái sự thực hiển nhiên đó mỗi ngày, mỗi đêm….

Nhưng chẳng phải chỉ bấy nhiêu, với những dữ kiện được trình bày trong các ca khúc viết về chiến tranh, đích thực nó còn mang nặng niềm đau đớn của từng số phận bị chiến tranh vùi lấp trong một cảnh ngộ nào đó. Các địa danh nổi tiếng về những trận giao tranh ác liệt như Pleime, Chiến khu Đ, Đồng Xoài, ChuProng, Ashau, A lưới v/v… được ghi nhận như những chứng tích tuyệt đỉh của bi thương. Người yêu, người yêu hỡi ! tại sao lại có thể như vậy? Cái chết không thoải mái nằm cong queo ở một lòng đèo, hay cái chết nghẹn ngào không manh áo, hoặc cái chết lạnh lùng giữa rừng núi mịt mùng chẳng hẹn hò, có phải chăng để nuôi sống Việt Nam? Lẽ dĩ nhiên như vậy. Chiến tranh là một trò chơi tàn bạo, không ai muốn, nhưng khi đã chấp nhận nó với một ý nghĩa, thì mọi sự hy sinh phải được coi như thần thánh. Nếu không có những cái chết đó, hoan cảnh sinh hoạt miền Nam đã đổi thay và chắc chắn tiếng hát Khánh Ly sẽ thôi ngân dài ứ nghẹn hờn đau trong kích thước phòng trà, hay một thính đường nào đấy, với tiếng vỗ tay của người mộ điệu đang có mặt bình yên, thoải mái để thưởng thức nhạc Trịnh Công Sơn. Tâm hồn nghệ sĩ, đúng ra là tấm phim lớn ghi nhận những hình ảnh do cuộc đời để lại. Những hình ảnh tốt cũng như xấu, chồng chất lên nhau, trong hồn người nghệ sĩ. Bởi vậy, nếu cơn đau nào có đến ý nghĩ giận hờn, phẫn nộ nào có làm điên cuồng trí não, hay nguồn yêu thương êm dịu nào có xoa mát thịt da, cũng đều là phản ảnh do cuộc đời đẩy tới. Kẻ nghệ sĩ không phải thần thánh, mà cũng chẳng có uy quyền cho lệnh hoặc cải tạo xã hội theo ý muốn của mình, bởi vậy, mỗi khi gặp ngang trái gặp cảnh ngộ không vừa lòng, tự nhiên bật ra than thở để trút nhẹ oán hờn ! Có lúc nào Trịnh Công Sơn vô tư nhất, thanh thoát nhất, dù nói về Việt Nam máu lửa, phải là một Trịnh Công Sơn đi tìm quê hương, đi khâu vá tình thương đất nước, trong căn nhà nhỏ, đèn mờ sáng, ngủ quên non nước để cho thịt xương phơi trắng đôi miền. Ở ca khúc này, người nghệ sĩ đã nhận diện được cuộc chiến hiện tại không do một phía, nhưng vì tương lai, vì ruộng đồng, xin mở tan xích xiềng vô hình trói buộc tự do. Cái tự do trong ca khúc Đi Tìm Quê Hương là cái tự do của một dân tộc, người nhìn người không e ngại và mọi ý thức hệ dẫn đường không nằm trong chủ nghĩa này, chủ nghĩa nọ làm con người ly tán.

Trịnh Công Sơn, đã chứng kiến cuộc tổng công kích của Việt Cộng hồi Tết Mậu Thân vào Kinh Đô Huế. Sơn đã nhìn thấy tận mắt cảnh chém giết hung tàn do Cộng quân gây ra. Đã nhìn thấy bao nhiêu đở vỡ, bao nhiêu nát tan, đau xót. Đã sống những giờ phút hãi hùng giữa lòng chiến trận với những cxa’c người không kịp trối trăn, không kịp nhắm mắt và còn nhiều nữa !... Cảnh tượng này đã gây xúc động thực sự trong hồn Sơn với ca khúc: Hát Trên Những Xác Người,

Chiều đi lên đồi cao
Hát trên những xác người
Tôi đã thấy
Tôi đã thấy
Trên con đường người ta bồng bế nhau chạy trốn
Tôi đã thấy
Bên khu vườn một người mẹ ôm xác đứa con …
…………………………

Tôi đã thấy
Người cha già ôm con lạnh giá

Chiều đi qua bãi Dâu
Hát trên những xác người
Tôi đã thấy những hầm những hố
Đã chôn vùi thân xác anh em…..


Thảm cảnh tàn sát ở Huế còn được Trịnh Công Sơn khóc vật vã trong: Bài Ca Dành Cho Những Xác Người,

Xác người nằm trôi sông
Phơi trên ruộng đồng
Trên nóc nhà thành phố…
…………………………..

Xác người nằm bơ vơ
Dưới mái hiên chùa
Trong giáo đường thành phố….


Những xác người đó, có già có trẻ có em bé thơ ngây nằm trong mưa lạnh, cái lạnh căm căm của mùa xuân xứ Huế với hoa đào chưa phai màu phấn bướm.

Đi từ phẫn nộ, tiếng nhạc Trịnh Công Sơn lả vào cầu khẩn với ước mong lời nói của mình được chấp nhận. Hoà bình, ai mà chẳng muốn. Hai tiếng đó như lời kêu gọi thầm kín trong tâm tư mỗi con người thương nước.

Kinh Việt Nam là những tiếng kêu thương thống thiết khỏi từ môt thực trạng máu xương. Kinh Việt Nam cũng là lòng mơ ước về một rạng đông cho đêm tối dài lâu này. Những bài ca được viết từ những hân hoan lắng nghe được trong lòng người. Đó là nỗi han hoan của đám đông chờ mong hồi sinh. (Kinh Việt Nam)

Nội dung các ca khúc trong 2 tập nhạc: Kinh Việt Nam và Ta Phải Thấy Mặt Trời đều tỏ bày sự mong mỏi thanh bình qua những nét nhạc trầm hùng, nhưng vẫn không xoá hết được ray rứt, đắng cay...

Nơi đây tôi chờ
Nơi kia anh chờ
Trong căn nhà nhỏ
Mẹ cũng ngồi chờ
Anh lính ngồi chờ trên đồi hoang vu
Người tù ngồi chờ bóng tối mịt mù
Chờ đã bao năm
Chờ đã bao năm
Chờ đã bao năm ?...
(Chờ Nhìn Quê Hương Sáng Chói)


Chờ đợi là điều nhục nhằn với trăm vạn lo buồn. Niềm tin tưởng cũng như hy vọng đến gần hay xa đi, đâu phải tự mình quyết định mà do vận nước.

Cứ nghĩ như vậy may ra tránh được thất vọng trong công trình nuôi dưỡng hy vọng.

Chẳng cứ gì ở những ca khúc viết về chiến tranh và quê hương Trịnh Công Sơn mới có những dằn vặt, xót xa. Nhạc tình của Sơn là sư giao thoa của âm thanh và ngôn ngữ thi ca, cùng nói lên đầy đủ ý nghĩa trên. Tiếng nói của Tình Yêu và tuổi trẻ đối với Trịnh Công Sơn hình như muôn thưở vẫn chỉ là lời dặn dò của ly cách. Những câu ân tình biến thành giọng than vãn thê thiết, với từng âm giai la lả trôi về nẻo trời quạnh hiu nào đó. Sự cuồng nhiệt đam mê cháy bỏng ở đầu môi không thuộc về nét nhạc Trịnh Công Sơn.

Có lẽ định mệnh đã đưa đường tài năng, nên dù ở chiều suy tư nào, Sơn cũng cố tìm về cho mình những góc cạnh đau thương với những hoài nghi chán chường. Ngôn ngữ đi qua nhạc như nhức mỏi buốt giá, làm tê cóng tâm hồn.

....Trời còn làm mưa, mưa rơi, mưa rơi!...Từng phiến băng dài trên tay em xuôi, tuổi buồn em mang đi trong hư vô ngày qua hững hờ!

Trời còn làm mưa, mưa rơi, mưa rơi. Từng phiến mây hồng em mang trên vai, tuổi buồn như lá, gió mãi cuốn đi quay tận cuối trời!...(Tuổi Đá Buồn)

Âm thanh lướt đi nghe tha thiết, nghẹn ngào rồi kéo dài trong không gian như con gió đêm thu thổi lùa giữa rừng sâu. Nhạc tình của Trịnh Công Sơn, hay, hay lắm. nó đắm đuối trong khung cảnh hoang sơ mà con người có mặt như những chứng tích lạc loài. Từng chùm hoa dã thảo thả xuống tự trời cao bay bạt ngàn trong không gian bát ngát. Tiếng hát, ôi tiếng hát đã cất lên thăm thẳm mịt mùng như bủa vây nỗi buồn không vượt thoát. Tiếng hát dìu âm thanh đi đến cuối trời tiếc nuối, ở đó, đã chờ sẵn biệt ly. Thời gian mong manh, tuổi đời mong manh, hy vọng mong manh, tất cả những mong manh đó dường như muốn tan ra, muốn xoá nhoà vào hư vô, để cát bụi lại trở về cát bụi. Tâm hồn Trịnh Công Sơn hình như bị quản chặt bởi lớp lớp bi thương, nên dù cho Tình Yêu có đến, hoa đời có ngát hương, chăn chiếu đời có nồng men ân ái thì với Sơn, nó vẫn là ảo tưởng, là đau buồn hơn nguồn vui vì nguồn vui không nằm trong khuôn khổ cuộc sống hôm nay.

Mưa vẫn mưa bay trên tầng tháp cổ
Dài tay em mấy thuở tóc xanh xao
Nghe lá thu rơi reo mòn gót nhỏ
Đường dài hun hút cho mắt thêm sâu
Mưa vẫn hay mưa trên hàng lá nhỏ
Buổi chiều ngồi ngóng những chuyến mưa qua
Trên bước chân em âm thầm lá đổ
Chợt hồn xanh buốt cho mình xót xa
(Diễm xưa)

Ca khúc Diễm Xưa, một ca khúc nổi tiếng chẳng những trong nước mà còn ở quốc tế. Đại hội Dân ca Quốc tế lần đầu tại Nhật Bản vào tháng 11/1970, tiếng hát Khánh Ly đã làm cho hàng vạn con người say mê âm nhạc lắng nghe ngưỡng mộ. Khánh Ly cũng đã trình bày ca khúc này bằng tiếng Nhật tại Expo 70-Osaka, được hoan nghênh nhiệt liệt. Có lẽ, trời bắt giọng ca Thái Thanh thuộc về Phạm Duy, thì tiếng hát Khánh Ly phải dành cho Trịnh Công Sơn. Sự thành công của Trịnh Công Sơn hôm nay, một phần nhờ vào tài trình diễn của Khánh Ly vậy.

Tiếng hát Khánh Ly có âm hưởng đặc biệt. Nó không cao vút hoặc thanh thoát ở giọng hát bình thường. Nó ẩm đục, vướng nghẹn như niềm vui chợt mất. Nó bâng khuâng như cơn mưa vội đến. Nó tuyệt vọng như cánh chim non bay lạc trong cơn giông tố mịt mù. Nó đam mê giữa hơi thở chán chường. Nó khóc ngất rồi lịm chết trong nguồn đau vô hạn! Tiếng hát hình như có pha rượu và khói thuốc của từng khuya quên ngủ. Nó rót vào hồn người những âm thanh não nùng ngất ngất.

Tình yêu, tình yêu nào đó, phải chăng để đánh lừa mỗi số phận để ghi dấu trong hồn từng hình ảnh qua đi với nỗi ưu phiền giữa vùng u tối!

Tình yêu xứ này
một lần yêu thương một lần bão nổi
giã từ giã từ
chiều mưa giông tố
em ơi em ơi
sầu thôi xuống đầy
làm sao em nhớ
mưa ngoài sông bay
lời ca anh nhỏ
nỗi lòng anh đây
sầu thôi xuống đầy
(Cuối cùng cho một Tình yêu- thơ Trịnh Cung)

Đối với Trịnh Công Sơn, chẳng những cuộc đời là không trọn vẹn ngay cả Tình Yêu cũng chỉ là sầu nhớ, mộng mơ! Vì thế, nét nhạc tình của Sơn luôn luôn bải hoải cung bậc, nhung cái bải hoải ở đây không chứa đựng thất bại mà nó chứng minh cái nhìn của Sơn về Tình Yêu không nằm trong uớc lệ bình thường. Nó nằm trong tuyệt đối của cái Đẹp xuyên qua ý nghĩ. Nó là tuổi trẻ tìm bóng mình qua kẻ khác. Từng dòng lệ trôi đi, tung cánh trôi đi, từng ngày tháng trôi đi và tuổi trẻ với cơn đau ấy cũng trôi đi, trôi đi mãi mãi.

Tuổi nào nhìn lá vàng úa chiều nay
Tuổi nào ngồi hát mây bay ngang trời
Tay măng trôi trên vùng tóc dài
Bao nhiêu cơn mưa vừa tuổi này
Tuổi nào ngơ ngác tìm tiếng gió heo may
Tuổi nào vừa thoáng buồn áo gầy vai
Tuổi nào ghi dấu chân chim qua trời
Xin cho em tay còn muốt dài
Xin cho cô đơn vào tuổi này
Tuổi nào lang thang thành phố tóc mây cài
(Còn Tuổi Nào Cho Em)

Nhưng cái tuổi thơ ngây đó đã hết rồi. Mây đã vây quanh giọt sầu và bàn tay che giấu lệ nhoà vì khóc ngàn thu, tháng năm van nài cho nguôi mong chờ cũng không một lần trả lại. Nhạc tình Trịnh Công Sơn đều đi chung khuôn thức. Ở đấy buồn thương pha trộn, cuối cùng là bâng khuâng, tưởng tiếc trong âm thanh ngất ngây. Tiếng ru của người mẹ, hay tiếng ru dành cho cuộc tình với ngôn ngữ mặn nồng qua dòn tóc, qua phiến môi mềm, trên bàn tay gầy, trên mùa lá xanh, rồi tiếng mưa sẽ ru em ngủ với mộng mị còn đó, nhưng dáng em vẫn trôi dài và tiến ru này ngàn năm vẫn không phai giận hờn định mệnh.

Có lẽ Trịnh Công Sơn bị ám ảnh quá nhiều về cuộc chiến, nên ngay trong Tình Yêu vẫn thấy thấp thoáng nỗi lo sợ nào ẩn nấp giữa chiều sâu tiềm thức, và Tình yêu chẳng phải những lời hò hẹn ngay tình, nó được hình dung qua nỗi buồn và nước mắt.

Trịnh Công Sơn không tin vào cuộc đời có mặt và sự đoán biết nào đó, chỉ là những bóng mây bay lang thang trên trời cao chờ điều kiện vật lý vừa đủ, biến chất thành mưa. Bởi vậy, cái tuổi trẻ mỗi thanh niên mang trên vai hôm nay, nó cũng như đám mây kia, chờ giờ phút nào đó sẽ hòa tan vào cơn mưa máu lửa.

Tôi ru em ngủ một sớm mùa xuân
em hôn một nụ hồng
hỏi thăm về giọt nắng
Tôi ru em ngủ hạ cũng vừa sang
em hôn lên tay mình
Để chua xót tình trần
(Tôi Ru Em Ngủ)

Mình hôn lên tay mình, một hình ảnh vừa đẹp vừa mỉa mai, có nghĩa là cô đơn vẫn còn đó, tình yêu chỉ là đắng cay. Bởi vậy, dù cuộc tình có lên cao vút cũng mỏi cánh xa lìa bầy, rời bỏ đường bay. Cơn buồn phiền của Tình yêu trong nhạc Trịnh Công Sơn nó kéo dài theo năm tháng. Nó là trái chín trên cây rụng rời, nó như dòng nước cuốn, nó như chiếc lá lìa cành và mong manh như nắng, như hồn mình vá khâu...

Tình yêu như vết cháy trên da thịt người
Tình xa như trời, tình gần như khói mây
tình trầm như bóng cây, tình reo vui như nắng
Tình buồn làm cơn say
...
Tình yêu như cơn bão, đi qua địa cầu
Tình thắp cơn sầu, tình dìu qua hố sâu
Tình vời lên núi cao, rồi trong cơn yếu dấu
Tình đẩy tình xa nhau...
(Tình Sầu)
.....
(còn nữa)